نکته مهم در این خصوص، تغییر در شیوه زندگی و استفاده صحیح فرد از مفصل است تا سن بروز آرتروز هم به تاخیر بیفتد. آنچه سن ابتلا را در جوامع کنونی کاهش داده بی‌تحرکی و شیوه غلط کار و زندگی است.
در اینکه انجام حرکات ورزشی می‌تواند هم در پیشگیری و هم در درمان بیماری‌ها مفید باشد شکی نیست ولی گاهی مبتلایان بدون آگاهی از اینکه انجام چه نوع حرکات ورزشی برای آنها مفید است شروع به ورزش می‌کنند غافل از اینکه برخی از حرکات نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند بلکه روند بیماری را سریع‌تر کرده و عوارض جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت.
متأسفانه در بسیاری از باشگاه‌های ورزشی کارشناس طب فیزیکی یا ورزشی حضور ندارد و همین امر منجر به بروز چنین مشکلاتی می‌شود. دکتر محمدحسن بهرامی، متخصص طب فیزیکی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درخصوص پیشگیری از این بیماری راهکارهایی را ارائه داده است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
آرتروز، این بیماری تخریبی مفصل، به‌علت تغییرات در بیوشیمی، فیزیوتراپی و بیومکانیک غضروف مفصلی ایجاد شده و باعث تخریب غضروف مفصلی و در نهایت تغییر شکل و اختلال عملکرد می‌شود که ناشی از عوامل ژنتیک، عوامل شغلی، تغذیه نامناسب، بی‌تحرکی، چاقی و اختلالات عصبی است.
یکی از مهم‌ترین عوامل دیگر در ایجاد این بیماری ضربه‌های شدید یا ضربه‌های خفیف مکرر به مفصل است که به تخریب غضروف مفصلی منجر می‌شود و می‌توان با تغییر شیوه کار و زندگی و پرهیز از بی‌تحرکی و باقی ماندن در وضعیت‌های ثابت در درازمدت و همچنین انجام حرکات ورزشی مناسب، از بروز آن جلوگیری کرد. در این بین، آرتروز زانو جزو اختلالات شایع سیستم استخوانی و اسکلتی است که عوامل مختلفی از جمله بالا رفتن سن، اضافه وزن، عدم‌تحرک و تروماها یا ضربه‌ها و استفاده ناصحیح از عضو، در بروز آن نقش اساسی دارد.
شما اگر در خانواده‌تان زمینه ژنتیک ابتلا به آرتروز را داشته باشید، نمی‌توانید از آن فرار کنید، اما می‌توانید با کنترل عوامل قابل پیشگیری، بروز آن را کند کرده و به تاخیر بیندازید؛ برای مثال با کنترل وزن، فراگیری روش‌های اصولی صحیح نشستن، صحیح ایستادن و به‌کارگیری صحیح مفاصل در انجام کارهای عادی روزمره و انجام ورزش‌های طبی خاص به سلامت مفاصل خود کمک کنید.
شروع آرتروز در کشور ما از چه سنی است؟
به‌طور معمول، دهه‌های چهارم و پنجم زندگی را می‌توان سن شروع این بیماری دانست. این بیماری در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود و عوامل ژنتیک، چاقی و برخی بیماری‌های زمینه‌ای مفصلی می‌توانند افراد را برای ابتلا به آرتروز مستعد کنند. گاهی اوقات ممکن است تغییر شکل مفصل به‌دلیل مشکلاتی مثل شکستگی رخ داده باشد و آرتروز را در سنین پایین‌تر هم ببینیم. در واقع میزان کارکشیدن از مفصل هم مهم است. فشارهای غیرمعمول ناشی از کار نیز حتی اگر به‌تدریج و در طول زمان حاصل شده باشد در وقوع آرتروز دخیل است.
هر چه از عوامل خطرساز پیشگیری کنید، بهتر است؛ به‌خصوص خانم‌ها و باز هم بالاخص آنهایی که بالای 45سال دارند و به افزایش وزن خود اهمیتی نمی‌دهند. ورزش را شروع کنید، اما پیش از آن حتما با پزشک متخصص مشورت کنید که از لحاظ قلبی- عروقی و دیگر شرایط فیزیکی بدنتان بررسی شود، چرا که مفاصل شما می‌توانند بر اثر فعالیت‌های فیزیکی یا ورزش‌های نامناسب آسیب ببینند و به قولی از چاله به چاه بیفتید. پس لطفا دقت کنید و اگر علامت‌های آرتروز در شما وجود دارد، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
این بیماری خود را چگونه نشان می‌دهد؟
شایع‌ترین علامت، درد است؛ دردی که با حرکت و حین یا پس از کار کردن با یک مفصل خاص، تشدید می‌شود. اوایل ممکن است درد شما خفیف باشد و برای مثال، مفصل زانو در مقاطعی از شبانه‌روز درد بگیرد و با استراحت بهبود یابد، ولی به مرور زمان و با پیشرفت بیماری آرتروز، حتی در حال استراحت هم درد خواهید داشت.
شکایت دیگری که مبتلایان به آرتروز دارند، خشکی یا سفتی مفاصل است، به‌خصوص در هنگام صبح؛ البته این علامت، مختص بیماری آرتروز نیست. دیگر شکایت بیماران، شنیدن صداهایی از مفاصل خود در هنگام حرکت است. برخی از بیماران اظهار می‌کنند که صدای ضعیفی شبیه پاگذاشتن روی برف، می‌شنوند و حتی در موارد پیشرفته صدای تق‌تق زانوها در هنگام راه‌رفتن شنیده می‌شود. ورم مفصل نیز علامت دیگری است که شاید با چشم دیده نشود و پزشک با معاینه متوجه آن شود. هرچه دیرتر به پزشک مراجعه کنید، شدت بیماری بیشتر خواهد شد.
مفاصلی که وزن بدن روی آنهاست، مانند زانو و مفصل ران، مستعدترند و این مشکل در مفاصلی مانند شانه یا مچ دست و پا کمتر شایع است، مگر اینکه دچار سانحه‌ای شده باشید یا از آن مفصل زیاد کار بکشید. در اقوام گوناگون که عادات خاصی دارند نیز نسبت شیوع آرتروز در یک مفصل خاص بیشتر است. برای مثال، در ما ایرانی‌ها که عادت به بدنشستن داریم و به زانوهایمان خیلی فشار وارد می‌کنیم، درگیری زانو بیشتر است و در غرب، مفصل ران بیشتر به آرتروز مبتلا می‌شود. البته گاهی مفاصل کوچک بین انگشتان دست نیز در سنین بالاتر درگیر می‌شوند.
پیشگیری کن، درمان ندارد!
معالجه قطعی شناخته‌شده‌ای برای آرتروز وجود ندارد و درمان‌های رایج باعث کاهش درد، حفظ حرکت مفصل‌ها و جلوگیری از عوارض ناخواسته بیماری می‌شوند؛ به همین دلیل درمان‌های دارویی تسکین‌دهنده، تزریق دارو به داخل مفصل برای کم‌کردن التهاب موجود و کاهش درد، جراحی و سایر اقدامات درمانی برحسب شدت و نوع آرتروز صورت می‌گیرد. بهتر است با اقدامات خاص، چگونگی فعالیت و استفاده صحیح از مفصل‌هایمان را بیاموزیم و از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کنیم.
شما هر روز باید تمام مفاصل خود را در حداکثر محدوده حرکات‌شان تمرین بدهید که این تمرین برحسب سن و شرایط شما متفاوت خواهد بود. تجویز ورزش‌های طبی جهت افزایش انعطاف‌پذیری و قدرت عضلات و همچنین استفاده از ورزش‌های آبی و پیاده‌روی در آب بسیار کمک‌کننده است.
کم‌کردن وزن، نکته مهمی است، چون حتی انجام عمل جراحی روی مفصل در صورت اضافه‌بودن وزن، مشکل‌تر و پرخطرتر است. داشتن رژیم غذایی صحیح براساس مصرف سبزی‌ها، میوه‌ها و غلات در کنترل وزن به شما کمک می‌کند، ولی هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان آرتروز به‌طور انحصاری نداریم.
استفاده از کفش‌های مناسب نیز برای انجام ورزش ضروری است.
استفاده از توالت فرنگی ترجیحا بهتر است.
باید حتما درباره چهار زانو نشستن، از پله‌ها بالا رفتن و حتی شیوه صحیح نشستن و ایستادن، از پزشک‌تان نکاتی را بیاموزید ضمن اینکه در کار و ورزش دچار افراط و تفریط نشوید.
